Syndrom klasy ekonomicznej, czyli dlaczego warto ćwiczyć w samolocie?
Przez ostatnie lata transport lotniczy bardzo się rozwinął. Pojawiły się tanie linie lotnicze oferując przeloty w bardzo atrakcyjnej cenie. Firmy, które specjalizują się w wyszukiwaniu tanich przelotów na dłuższych odcinkach znajdą dla nas najtańszy bilet w każdy zakątek świata. Tak można polecieć do Australii za połowę regularnej ceny, lub wyskoczyć do Tokio na weekend za paręset złotych. Wiąże się to jednak z wydłużeniem czasu podróży z przystankami nawet o dzień lub dwa. Ma to plus bo zaoszczędzone pieniądze na przelocie wykorzystamy na miejscu żeby uatrakcyjnić swój wyjazd, a warunki i okoliczności podróży przesuwamy na drugi plan. Decydując się na takie rozwiązanie z góry deklarujemy, że nie będzie to podróż pierwszą klasą z rozkładanymi fotelami, a raczej klasa ekonomiczna.
Co to jest syndrom klasy ekonomicznej?
Syndrom klasy ekonomicznej z ang. ECS (economy class syndrom), dotyczy głównie osób wybierających się w podróż transkontynentalną. Każdy kto był na pokładzie samolotu wie jak mała przestrzeń jest przeznaczona dla pasażera klasy ekonomicznej. Oczywiście fizjologia naszego ciała tj. waga i wzrost (ten przede wszystkim) nie są tu bez znaczenia. Klasa ekonomiczna została stworzona po to aby w niewielkiej przestrzeni zmieść maksymalną ilość osób w zamian za atrakcyjna cenę biletu.
Kilkanaście rzędów, mała przestrzeń na kończyny dolne znacząco ogranicza nasze możliwości ruchowe.
Syndrom klasy ekonomicznej jest to powikłanie zakrzepowe w układzie żylnym kończyn dolnych po długotrwałym locie (nie tylko). Ze względu na niewygodną pozycję w trakcie lotu – pozycja skulna – stawy biodrowe jak i kolanowe są zgięte, brak ruchu, ucisk krawędzi fotela na grupę mięśni kulszowo – goleniowych i dół podkolanowy. Może to powodować zaleganie krwi w kończynach dolnych. Najgroźniejszy jest bezruch będący jednym z czynników ryzyka zakrzepicy żył głębokich. Zaleganie krwi może wywoływać stan zapalny żył i doprowadzić do incydentów zakrzepowych. Po raz pierwszy opisał go John Homans który po 14 godzinnym locie z Bostonu do Wenezueli zdiagnozował u siebie ostre zakrzepowe zapalenie żył głębokich podudzia. Jako charakterystyczny objaw schorzenia opisał ból w dole podkolanowym oraz łydce. Przeszedł on do historii jako objaw Homansa.
Najważniejszym „motorem” regulującym przepływ krwi żylnej jest pompa mięśniowo – stawowa zwana sercem obwodowym. Jeśli siedzimy w bezruchu przez kilka godzin jej praca jest zaburzona. Przepływ krwi w naczyniach jest spowolniony z rytmicznego na wahadłowy. Krew może zalegać w naczyniach zbiorczych i po paru godzinach zacząć się łączyć w skrzep. Jeśli skrzep oderwie się i ruszy w kierunku serca może to doprowadzić nawet do zatorowości płucnej a jej konsekwencje mogą być tragiczne.
Przeprowadzono pracę badając zależność pomiędzy kilkunastogodzinną podróżą, a wystąpieniem incydentu zakrzepowego. Przebadano dużą grupę osób, a autorzy wnioskują ( Ferrari i wsp. 1999), że wystarczą zaledwie 4 godziny takiej podróży aby doszło do zakrzepicy żył głębokich, a w konsekwencji do zatoru tętnicy płucnej. Wpływają na to takie elementy jak pozycja pasażera, zmniejszona aktywność fizyczna, odwodnienie, jak również sen podczas podróży, który wpływa na wysycenie krwi tlenem. Oczywiście jest wiele innych czynników które mają wpływ na pojawienie się zakrzepu. Na pewno jednym z kluczowych jest nasz układ krążenia, osoby które maja problem z krążeniem np. przebyta żylna choroba zakrzepowo- zatorowa są w grupie o podwyższonym ryzyku. Tak samo zagrożeni są pasażerowie u których w rodzinie występowały podobne dolegliwości np. udary. Nie bez znaczenia jest stosowanie doustnej antykoncepcji i terapii hormonalnych ponieważ może ona wpływać na gęstość krwi. Im gęstsza , tym większe ryzyko powstania zakrzepu. Ciąża również zwiększa ryzyko zakrzepicy ze względy na zaburzenia przepływu krwi. Leczenie z powodu choroby nowotworowej może wpływać na zagęszczanie krwi i być jednym z czynników ryzyka powstania zakrzepicy żył głębokich.
W samolocie panują inne warunki. Podczas lotu transkontynentalnego powietrze w kabinie ma obniżoną zawartość wysycenia tlenem, odpowiada ono warunkom panującym na wysokości 1800-2000m n.p.m. Ciasne miejsce, klimatyzacja, ograniczona możliwość ruchu, wpływają na zastój żylny. Dodatkowo często się odwadniamy tj. podczas spożywania alkoholu początkowo krew się rozrzedza a potem gęstnieje. Leki nasenne też mają znaczenie ponieważ powodują zwiotczenie naszych mięśni. To powoduje że nasza pompa mięśniowo –stawowa pracuje jeszcze gorzej co stwarza idealne warunki do powstania zakrzepu.
Objawy syndromu klasy ekonomicznej
Po przylocie pasażer powinien zwrócić uwagę czy nie występują u niego objawy zakrzepicy żył głębokich. Dotyczy to wszystkich pasażerów, zarówno tych którzy byli w grupie podwyższonego ryzyka, jak i tych którzy w tej grupie się nie znajdowali. Podstawowymi symptomami jakie mogą wystąpić po wylądowaniu, ale też w trakcie lotu są m.in. asymetryczny obrzęk podudzia (tylko jednej kończyny), ponieważ niewielki obrzęk obu podudzi jest normalnym zjawiskiem podczas lotu. Skurcze mięśni łydki i nadwrażliwość tej okolicy oraz obrzęk i sinica okolicy dołu podkolanowego też są objawem choroby. Wszystkie objawy pojawiają się asymetrycznie czyli po jednej stronie. Mogą pojawić się objawy ze strony układu oddechowego tj. krótki, szybki oddech wywołujący bóle w klatce piersiowej, gorączka z krwiopluciem, a często jednym z pierwszych objawów jest omdlenie. Powinniśmy być wyjątkowo wyczuleni na te symptomy w okresie 30 dni od przylotu.
Jak zmniejszyć ryzyko?
- Jeśli jesteśmy w grupie ryzyka zawsze przed lotem warto skonsultować się z lekarzem od medycyny lotniczej lub internistą. Może on zaaplikować leki przeciwzakrzepowe na czas podróży o ile nie ma przeciwwskazań.
- Jeśli mamy problemy z krążeniem w kończynach dolnych warto zakupić skarpety uciskowe usprawniające odpływ krwi z kończyny dolnej.
- Starajmy się unikać obfitych posiłków przed podróżą.
- Warunki w kabinie samolotu sprzyjają odwodnieniu organizmu. Unikajmy spożywania alkoholu, kawy, napojów energetycznych czyli tych, które zawierają kofeinę.
- Pijmy wodę niegazowaną w ilości ok. 150-200 ml. Co 1-1,5 h.
- Jeśli pasażer jest wysoki (szczególnie >185 cm), warto wybrać miejsce przy przejściu.
- Osoby uprawiające nurkowanie i mające w planach podróż samolotem, powinny ostanie zejście pod wodę odbyć 24h (butla) i 12h (fajka) przed odlotem, ponieważ może dojść do choroby dekompresyjnej.
- Do samolotu trzeba ubrać się w wygodne obuwie i luźny strój, który nie będzie krępował ruchów, ani nie wywierał dodatkowego ucisku na tkanki. Należy unikać skarpetek i podkolanówek ze zbyt ciasną gumką. Wszystko po to, żeby układ żylny kończyn dolnych miał jak najmniej utrudnień w odprowadzaniu krwi.
- Co 1,5-2 godziny warto się przejść w kierunku toalety, po to żeby mięśnie kończyn dolnych zostały pobudzone do pracy.
Podczas lotu należy bezwzględnie wykonywać proste ćwiczenia, które uruchomią pompę mięśniowo – stawową co poprawi przepływ krwi i znacząco zmniejszy ryzyko stworzenia się zakrzepu krwi. Ćwiczenia powinno się wykonywać minimum raz na 2h lotu lub częściej jeśli jest taka możliwość. Ćwiczenia to proste ruchy stopami tj. stawanie na palce, odrywanie palców stopy – pięta w kontakcie z podłożem, kręcenie okrążeń stopą w lewo, w prawo. Odrywanie stopy od podłogi, próba wyprostowania kolana, przyciąganie kolana do klatki piersiowej, zaciskanie i prostowanie palców dłoni, ruchy okrężne nadgarstków. Zginanie prostowanie łokcia, krążenie barkami do przodu – do tyłu, ściąganie łopatek. Przechylanie głowy w lewo, w prawo. Skręcanie głowy w lewo, w prawo itp.
Ćwiczenia wykonujemy powoli, 10/15 powtórzeń dla każdego ćwiczenia . Pamiętać należy o oddechu – miarowy, spokojny , nie zatrzymujemy powietrze podczas ćwiczenia.
Jeśli któryś z objawów wystąpi, lub coś nas zaniepokoi po locie należy udać się niezwłocznie do lekarza.
mgr Artur Grodzicki