Nietrzymanie moczu oraz obniżenie narządów miednicy mniejszej wg WHO należy uznać za choroby społeczne. Szacuje się, że co trzecia pacjentka pojawiająca się w gabinecie lekarza ginekologa ma dolegliwości związane z nietrzymaniem moczu.
Zmiany w obrębie mięśni dna miednicy dotyczą osób, które ukończyły 25 rok życia oraz ludzi z nadwagą. U kobiet dotyczy to okresu po menopauzie, po porodzie lub operacjach ginekologicznych. Kobiety o wiele bardziej narażone są na osłabienie mięśni dna miednicy, a najistotniejszym czynnikiem jest poród, podczas którego mięśnie te ulegają znacznemu rozciągnięciu i nie ćwiczone odpowiednio nie odzyskują już swojej poprzedniej aktywności. Drugim ważnym czynnikiem jest okres menopauzy i zmiany stężeń hormonów, syntezy kolagenu, zwiotczenie i postępująca dysfunkcja nie ćwiczonych wcześniej mięśni.
Zaburzenia czynności struktur mięśni dna miednicy mogą dawać objawy zaburzeń czynnościowych więzadła krzyżowo-guzowego, objawy przypominające rwę kulszową, zaburzenia w okolicy kości ogonowej, dolegliwości bólowe okolicy lędźwiowo-krzyżowej oraz wysiłkowe nietrzymanie moczu i zaburzenia wypróżniania. Szczególnie narażone na to są kobiety ze względu na swoje funkcje biologiczne, a także ciąże i porody. Objawy te mogą pojawiać się w różnych okresach życia, ale najczęściej dysfunkcje mięśni dna miednicy manifestują się w okresie menopauzy i klimakterium.
Zdecydowanej większości pacjentek można pomóc przynajmniej częściowo, podczas gdy nieleczone dolegliwości wpływają niekorzystnie na wiele aspektów życia osobistego i zawodowego, co więcej pogarsza szanse na pełne wyleczenie.
Wysiłkowe nietrzymanie moczu
Jeśli chodzi o wysiłkowe nietrzymanie moczu przyczyną jest obniżone napięcie mięsni krocza, dna miednicy, powięzi oraz rozluźnienie tkanki łącznej. Objawia się utratą moczu podczas wzrostu ciśnienia śródpęcherzowego w odpowiedzi na przyrost ciśnienia w jamie brzusznej, co ma miejsce podczas kichania, kaszlu, wysiłku fizycznego czy podnoszenia ciężkich rzeczy.
Wyróżnia się 3 stopnie wysiłkowego nietrzymania moczu:
– I stopień – wyciekanie moczu przy każdym nagłym wzroście ciśnienia w jamie brzusznej,
– II stopień – wyciekanie moczu przy wstawaniu, chodzeniu, ruchu,
– III stopień – wyciekanie w pozycji leżącej.
Kluczowe dla efektywnego leczenia jest ustalenie właściwego rozpoznania, najczęściej przez lekarza specjalizującego się w uroginekologii. W badaniu urologicznym określa się rodzaj i stopień obniżenia narządu rodnego, pęcherza i odbytnicy. Chociaż obniżenie narządów miednicy może początkowo przebiegać bezobjawowo, to w dalszym przebiegu choroby nierzadko dochodzi do utrudnionego oddawania moczu i jego zalegania w pęcherzu, częstomoczu, parć naglących oraz nawracających zakażeń dróg moczowych. Nietrzymanie moczu może występować też bez jednoczesnego obniżenia narządów miednicy mniejszej.
Postępowanie terapeutyczne
Fizjoterapia jest leczeniem z wyboru w przypadkach nietrzymania moczu pierwszego stopnia, przy czym u kobiet w okresie klimakterium warto dodatkowo prowadzić miejscową terapie hormonalną.
Przy wysiłkowym nietrzymaniu moczu drugiego stopnia leczenie zachowawcze oferuje raczej częściową poprawę niż całkowite wyleczenie. Fizjoterapię można u tych pacjentek rozważyć przede wszystkim u młodych pacjentek, gdy dysfunkcja powstała na skutek porodu lub istnieją przeciwwskazania do zabiegu operacyjnego. Natomiast u pacjentek po czterdziestym roku życia oraz u wszystkich chorych na wysiłkowe nietrzymanie moczu trzeciego stopnia preferowane jest leczenie operacyjne.
Istnieje wiele metod leczenia zachowawczego w przypadku zaburzeń funkcjonalnych narządów miednicy mniejszej. Najważniejsze to ćwiczenia mięsni dna miednicy, zabiegi elektrostymulacyjne i terapię z wykorzystaniem biofeedbacku.
Trening dna miednicy powinien być prowadzony przez dobrze przeszkolonych, przygotowanych pod względem teoretycznym i praktycznym fizjoterapeutów. Ćwiczenia te mają na celu wzmocnienie mięśni, poprawę ich siły i wytrzymałości i elastyczności oraz polepszenie ukrwienia okolicznych tkanek. Trening, oprócz ćwiczeń wzmacniających, zawiera w sobie również takie elementy jak ćwiczenia równoważne i naukę oddychania torem brzusznym. Kinezyterapia powinna obejmować ćwiczenia Kegla, ćwiczenia izometryczne, ćwiczenia mięśni brzucha, mięśni pośladkowych i przywodzicieli uda.
Ważna jest również prewencja wysiłkowego nietrzymania moczu. Ćwiczenia mięśni dna miednicy powinny być wykonywane w ciąży, a także po porodzie. Istotna jest również zmiana stylu życia i niektórych przyzwyczajeń. Przeciwdziałanie nadwadze lub jej zmniejszenie oraz właściwe przyjmowanie płynów.